Babka lancetowata, babka wąskolistna, języczki polne (Plantago lanceolata L.) – gatunek byliny należący do rodziny babkowatych (Plantaginaceae Juss.). O tym, że babka lancetowata ma ogromne spektrum zastosowań z pewnością wie niejeden z nas. Występuje ona niemal wszędzie – w całej Europie, w Afryce północnej oraz w Azji zachodniej aż do Himalajów i jej części środkowej. Jako gatunek zawleczony obecny jest w Ameryce Północnej, Środkowej i Południowej, na Hawajach, w Australii i na Madagaskarze.
W Polsce największą ilość babki możemy spotkać na łąkach i pastwiskach. Babka posiada długie kłącze i wiele korzeni wiązkowych. W większości przypadków jest uważana za chwast i nie użytkuje jej się niemal w ogóle. A szkoda, ponieważ jej działanie może niejednemy uratować życie, czy pomóc wyleczyć z ciężkiej choroby lub po prostu wzmocnić nasze zdrowie. Babka posiada wydłużone liście i posiada nerwy, które zawsze idą równolegle. Babka lancelowata kwitnie od maja, aż do września. Owoc babki to niewielka torebka, która zawiera dwa nasiona (czasem jedno), lecz w okresie wegetacji może być tam ich aż tysiąc. Surowcem, który jest najczęściej wykorzystywany w ziololecznictwie jest liść babki. Zbiera się zazwyczaj bez ogonka i suszy w temperaturze 40 stopni Celsjusza. Babka zawiera dużą ilość glikozydów, które ochraniają naszą wątrobę i korzystnie wpływają na bakterie znajdujące się w niej. Posiada działanie wykrztuśne (działą zwłaszcza na śluz znajdujący się w oskrzelach).
Przeczytaj także: Co jeść aby zregenerować wątrobę?.
W czasie choroby łągodziny górne drogi oddechowe. Zwiększa przepuszczalność naczyń włosowatych. Odwary z babki lancetowatej mogą okazać się silnie moczopędne, a sok ze świeżej babki może przyspieszyć gojenie się ran (w tym przyspiesza regenerację naskórka). Na niejednej stronie czy portalu zdrowia możemy znaleźć naprawdę dużo przydatnych przepisów, dotyczących babki lancetowatej.
Babka lancetowata zwana wąskolistną jest byliną. Liście lancetowate, zebrane w różyczkę, 3-7-nerwowe, całobrzegie, do 30 cm długości, zwężają się w krótki rynienkowaty ogonek. Szypuła kwiato-stanowa bezlistna, głęboko bruzdowana, długości 5-50 cm. Kłos kulisty lub jajowaty, 1-3 cm długi, gęsty, początkowo zielonkawy, później brunatny. Kwitnie od maja do września. Owocem jest torebka otwierająca się wieczkiem.
Babka lancetowata, podobnie jak pozostałe gatunki babki występuje powszechnie w całym kraju na łąkach, pastwiskach, przydrożach i śmietniskach.
Surowiec zielarski
Liść babki lancetowatej (Folium Plantaginis lanceolatae)
Liść babki lancetowatej (Folium Plantaginis lanceolatae). Surowiec stanowi łodyga odziomkowa i cały lub rozdrobniony, wysuszony liść o barwie żółtawozielonej do brunatnawozielonej, długości do 30 cm i szerokości do 4 cm, z wyraźnym białawozielonym prawie równoległym unerwieniem na powierzchni dolnej. Łodyga odziomkowa jest brunatnawozielona, dłuższa niż liście, o średnicy 3-4mm i głębokim podłużnym bruzdowaniu, z 5-7 widocznymi żeberkami. Powierzchnia jest zwykle pokryta drobnymi włoskami. Surowiec zawiera składniki irydoidowe, głównie aukubozyd (0,3-2,5%) i katalpol (0,3-1,1%), śluz, około 6,5% garbników, fenolokwasy, kwas chlorogenowy, kumarynę, eskuletynę, flawonoidy, luteolinę, skutelareninę, ponad 1% kwasu krzemowego. Dużą część składników mineralnych stanowią sole cynku i potasu. W świeżym liściu występują enzymy proteolityczne. Według niektórych autorów surowiec zawiera hemolitycznie czynną saponinę. Susz przeznaczony do stosowania w lecznictwie musi zawierać nie mniej niż 1,5% sumy pochodnych kwasu kawowego w przeliczeniu na akteozyd.
Działanie
Liść babki lancetowatej stosowany jest głównie jako środek wykrztuśny i rozkurczający mięsnie gładkie górnych dróg oddechowych w mieszankach ziołowych i syropach, ponadto w stanach zapalnych jamy ustnej, krtani – znaczenie lecznicze maja tu śluzy i garbniki które zmniejszają przekrwienie błon śluzowych oraz nadmierną przepuszczalność naczyń włosowatych. Właściwości bakteriostatyczne wykazuje świeży surowiec, też w postaci soku (Succus Plantaginis lanceolatae). Substancją czynną jest w tym przypadku aukubozyd, który pod wpływem zawartej w surowcu β–glukozydazy uwalnia aglikon aukubigeninę o właściwościach bakteriostatycznych. W naparach wodnych przemiana ta nie zachodzi na skutek inaktywacji enzymu, dlatego nie wykazują one działania przeciwbakteryjnego. Odwary działają też nieco ściągająco i słabo moczopędnie. Badania wykazały, że wyciągi wodne z liści babki lancetowatej, stosowane doustnie, pobudzają wytwarzanie interferonu i przeciwciał antywirusowych, a więc substancji chroniących organizm ludzki przed inwazją wirusów. Sok ze świeżych liści babki lancetowatej albo odwar z liści wysuszonych przyspiesza gojenie ran i regenerację naskórka.
Dawkowanie
Odwar z surowca przygotowuje się zalewając 1 łyżkę liści 350ml ciepłej wody i ogrzewając do wrzenia. Gotować pod przykryciem 5min, odstawić na 10-15 minut i przecedzić. Pić 2-3 razy dziennie po ½ szklanki w nieżycie jelit i biegunce. Ten sam odwar można stosować zewnętrznie do płukań, okładów i przemywań. Do oczu rozcieńczyć przegotowaną wodą w proporcji 1:1. Sok wyciśnięty ze świeżych, zmiażdżonych liści podaje się kilka razy dziennie po łyżeczce jako środek wykrztuśny i przeciwzapalny.
Zbiór i suszenie
Do celów leczniczych zbiera się liście w pełni wykształcone w okresie kwitnienia od maja do września, zdrowe, nie porażone chorobami grzybicznymi, najlepiej bez ogonka, gdyż ten trudno wysycha. Suszyć je należy cienkimi warstwami w suszarni o dużym przewiewie, ogrzewanej w temperaturze do 40 °C, gdyż w warunkach naturalnych łatwo ciemnieją i tracą wartość (wytwarzają się polimeryzaty aukubiny). Surowiec może pochodzić także z upraw. Babkę wysiewa się z nasion wiosną, wprost do gruntu. Nasiona można łatwo zebrać w stanie naturalnym, gdyż rośliny zawiązują ich dużo (1 roślina daje ok. 1000 nasion). Rośliny wschodzą po 10—14 dniach. Już pierwszego roku liście można zbierać, gdy osiągną długość około 30 cm i szerokość do 4 cm. Są barwy żywozielonej. Babki lancetowatej nie powinno się zbierać w górach i okolicach nadmorskich, gdzie występują dwa inne gatunki, mniej wartościowe — babka górska (Plantago montana) i babka nadmorska (Plantago maritima), bardzo podobne do babki wąskolistnej i trudne do odróżnienia przez niewprawnych zbieraczy.
Babka lancetowata (Plantago lanceolata) – surowiec zielarski
Johann Georg Sturm (rysunek: Jacob Sturm) – ilustracja z książki „Deutschlands Flora in Abbildungen”
Przypisy
- Wikipedia: https://pl.wikipedia.org/wiki/Babka_lancetowata.
- AOI: Moc zdrowia w babce lancetowatej.
- Stevens, Peter Francis, and Hilary Davis. Angiosperm phylogeny website. St Louis, MO, USA: Missouri Botanical Garden, 2001.
- U.S. National Plant Germplasm System, Taxon: Plantago lanceolata L..
- W. Olechnowicz-Stępień, E. Lamer-Zarawska: Rośliny lecznicze stosowane u dzieci. Wyd. III poprawione i uzupełnione. Warszawa: Państwowy Zakław Wydawnictw Lekarskich, 1992, s. 261. ISBN 8320015944.
- Jakub Mowszowicz: Flora jesienna. Przewodnik do oznaczania dziko rosnących jesiennych pospolitych roślin zielnych. Warszawa: WSiP, 1986. ISBN 83-02-00607-6.
- Aleksander Ożarowski, Antonina Rumińska, Krystyna Suchorska, Zenon Węglarz: Leksykon roślin leczniczych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990. ISBN 83-09-01261-6.
- Ziołolecznictwo. Poradnik dla lekarzy. Aleksander Ożarowski (red.). Wyd. 3. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1982. ISBN 83-200-0640-6.
- Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
- Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
- Gange, A. C., and H. M. West. „Interactions between arbuscular mycorrhizal fungi and foliar‐feeding insects in Plantago lanceolata L.” New Phytologist 128.1 (1994): 79-87.
